سواد رسانه‌ای و حقوق شهروندی

سواده رسانه‌ای و حقوق شهروندی

در دنیای امروز که رسانه‌ها نقشی بی‌بدیل در هدایت افکار عمومی و شکل‌دهی به فرهنگ جوامع دارند، اهمیت سواد رسانه‌ای از یک سو و حقوق شهروندی از سوی دیگر، دو مقوله اساسی و درهم‌تنیده به‌حساب می‌آیند. هر چند سابقه حقوق شهروندی در جوامع مختلف متفاوت است، اما با گسترش فضای ارتباطی و دسترسی آسان به اطلاعات، ضرورت شناختِ حقوق و مسئولیت‌ها بیش از گذشته احساس می‌شود.

سواد رسانه‌ای؛ توانایی فهم و تحلیل پیام‌ها
سواد رسانه‌ای به‌معنای توانایی نقد، تحلیل، و تفسیر پیام‌های رسانه‌ای و همچنین تولید محتوا با درک درست از پیامدهاست. فردی که صاحب سواد رسانه‌ای است، فریب تبلیغات و شایعات را نمی‌خورد، اخبار را با منبع معتبر مقایسه می‌کند و در برابر جنگ‌های نرم و هجمه‌های رسانه‌ای دچار تزلزل نمی‌شود.

حقوق شهروندی؛ اصلی فراتر از قانون
حقوق شهروندی مجموعه‌ای از حقوق و مسئولیت‌هایی است که هر فرد به عنوان یک عضو جامعه از آن برخوردار است؛ از جمله حق دسترسی به اطلاعات شفاف، بیان آزادانه نظر، حفظ حریم خصوصی و امنیت اطلاعات. این حقوق در جهان رسانه‌ای امروز اهمیت مضاعف یافته است؛ چرا که بسیاری از تهدیدها علیه حریم خصوصی کاربران و حقوق اولیه آن‌ها، ناشی از بی‌توجهی یا کم‌اطلاعی نسبت به حقوق شهروندی در فضای دیجیتال است.

پیوند سواد رسانه‌ای و حقوق شهروندی
شناخت حقوق شهروندی بدون داشتن قدرت تفکیک و نقد پیام‌های رسانه‌ای، ناقص خواهد بود. برای نمونه، یک شهروند باید بداند در مواجهه با نقض حریم خصوصی یا انتشار اخبار کذب چه اقداماتی را به لحاظ قانونی و اخلاقی پیگیری کند. سواد رسانه‌ای نقش مهمی در آگاهی‌بخشی نسبت به شیوه‌های حفاظت از اطلاعات شخصی، مقابله با اخبار جعلی و بهره‌گیری درست از امکانات اطلاع‌رسانی ایفا می‌کند.

اهمیت آگاهی‌بخشی و آموزش
سیاست‌گذاران و متولیان فرهنگ باید آموزش سواد رسانه‌ای و حقوق شهروندی را از سنین پایین آغاز کنند. مدارس، خانواده‌ها، و رسانه‌های عمومی همه در این فرآیند سهیم هستند. توانمندسازی نسل آینده در شناخت حقوق خود و نحوه مطالبه‌ی آن، در نهایت منجر به شکل‌گیری جامعه‌ای مسئولیت‌پذیر و آگاه می‌شود.

راهکارها برای ارتقاء سواد رسانه‌ای در حوزه حقوق شهروندی
- برگزاری کارگاه‌های سواد رسانه‌ای و حقوق شهروندی برای دانش‌آموزان و نوجوانان
- تولید و انتشار محتواهای آموزشی توسط رسانه‌های معتبر
- تقویت رژیم حقوقی حمایت از داده‌های شخصی و حریم خصوصی
- آموزش چگونگی تشخیص اخبار جعلی و مقابله با آن
- ترغیب شهروندان به مشارکت در تصمیم‌گیری‌های جمعی از طریق رسانه‌ها

نتیجه‌گیری
بهبود سواد رسانه‌ای و ارتقاء حقوق شهروندی، کلید مقابله با چالش‌های رسانه‌ای و اجتماعی عصر جدید است. شهروندان با دانش و بصیرت رسانه‌ای می‌توانند حقوق خود را بهتر بشناسند، از آن‌ها دفاع کنند و جامعه‌ای آگاه‌تر و پویا‌تر بسازند.

---
گردآورنده: واحد تحقیق و پژوهش موسسه فرهنگی قرآن و عترت اسوه تهران