رسانه و خشونت کلامی

رسانه و خشونت کلامی

مقدمه
در جهان امروز، رسانه‌ها تأثیر بی‌نظیری بر افکار عمومی و سبک گفت‌وگوی مردم دارند. شکل‌گیری ارتباطات گسترده و سرعت انتقال پیام، فرصت‌های فراوانی برای آگاهی‌رسانی و آموزش فراهم کرده است، اما در کنار این مزایا، آسیب‌هایی نیز به وجود آمده که یکی از آنها رواج خشونت کلامی در رسانه‌ها و فضای مجازی است.

بخش اول: تعریف و ماهیت خشونت کلامی
خشونت کلامی به معنای استفاده از واژه‌ها و جملاتی است که موجب تحقیر، تهدید، تخریب شخصیت یا ایجاد ترس و رنج در مخاطب می‌شود. این نوع خشونت در رسانه‌ها می‌تواند به صورت مستقیم یا غیرمستقیم بروز کند؛ از تیترهای جنجالی گرفته تا لحن تند مجریان یا محتوای متنی و تصویری در شبکه‌های اجتماعی.

بخش دوم: ریشه‌های خشونت کلامی در رسانه‌ها
۱. فشار رقابتی برای جذب مخاطب بیشتر.
۲. الگوبرداری از فرهنگ گفتاری خشن در رسانه‌های بیگانه.
۳. ضعف در آموزش اصول اخلاق اسلامی به فعالان رسانه‌ای.
۴. نبود قوانین بازدارنده و نظارت دقیق.
۵. استفاده ابزاری از بحران‌ها برای داغ کردن فضا.

بخش سوم: جلوه‌های خشونت کلامی در رسانه
- استفاده از کلمات تحقیرآمیز در مناظره‌ها و گفت‌وگوها.
- پخش مکرر تصاویر و ویدئوهای تحریک‌آمیز بدون رعایت حریم اخلاقی.
- برچسب‌زنی و ترویج کلیشه‌های منفی در قالب طنز.
- انتشار شایعات و اخبار تاییدنشده با هدف ایجاد التهاب اجتماعی.

بخش چهارم: آثار و پیامدهای خشونت کلامی
۱. کاهش اعتماد عمومی به رسانه‌ها.
۲. گسترش فرهنگ بی‌احترامی در روابط اجتماعی.
۳. ایجاد فضای ناامیدی و اضطراب در جامعه.
۴. فاصله گرفتن از آموزه‌های قرآن و سیره اهل‌بیت(ع).
۵. دامن زدن به تفرقه و چنددستگی اجتماعی.

بخش پنجم: نگاه اسلامی به گفتار و ارتباطات
قرآن کریم در آیات متعددی بر سخن نیک و دوری از لغو تأکید کرده است: «وَقُولُوا لِلنَّاسِ حُسْنًا» (بقره/۸۳). پیامبر اکرم(ص) نیز فرمودند: «مؤمن، دشنام‌گو و بدزبان نیست.» این تعالیم، نقشه راهی روشن برای رسانه‌ها است تا از خشونت کلامی فاصله بگیرند.

بخش ششم: راهکارهای مقابله
۱. ارتقای سواد رسانه‌ای مردم تا توانایی تحلیل و نقد محتوای مخرب افزایش یابد.
۲. آموزش آداب گفتاری به فعالان رسانه و مجریان برنامه‌ها.
۳. ایجاد واحدهای نظارت اخلاقی در سازمان‌های رسانه‌ای.
۴. تشویق به تولید محتوای مثبت و گفت‌وگوهای سازنده.
۵. همکاری بین علما و کارشناسان رسانه برای تدوین منشور اخلاق گفتاری.

نتیجه‌گیری
خشونت کلامی در رسانه‌ها، نه‌تنها فضای عمومی جامعه را مسموم می‌کند، بلکه بنیان‌های اخلاقی و معنوی را تهدید می‌سازد. رسانه‌ها باید در خط مقدمِ اصلاح این فرهنگ باشند، چرا که همان‌قدر که می‌توانند مخرب باشند، توانایی بالایی نیز در ترویج صلح، احترام و همدلی دارند. بازگشت به فرهنگ گفتار نیکو، همان‌گونه که در قرآن و سنت تأکید شده است، بهترین راه برای جامعه‌ای سالم‌تر است.

گردآورنده: واحد تحقیق و پژوهش موسسه فرهنگی قرآن و عترت اسوه تهران