تاریخچه بیماری های واگیر دار در ایران

بیماری‌های واگیر بیماری‌هایی هستند که توسط یک عامل بیولوژیک ( اعم از باکتری، ویروس، قارچ، انگل) به صورت مستقیم یا غیر مستقیم به انسان منتقل می‌شوند.عوامل ايجاد كننده اين بيماري‌ها در محيط زندگي ما، در بدن حيوانات وحشي و اهلي، حشرات و ناقلين، گياهان و انسان‌ها وجود داشته و ممكن است به صورت موقت و يا دائم در اندام‌هاي آن‌ها و يا در طبيعت(آب و هوا، خاك و اشيا) سكونت گزيده و انسان را آلوده، دچار عفونت و يا بيماري كند.

گاهي اوقات اين بيماري‌ها به صورت موردي، پراكنده، فردي و گاهي به صورت طغيان و همه‌گيري در محل زندگي ما ظاهر مي‌شود.بعضي اوقات هم اين بيماري‌ها در يك مقياس كوچك در سطح يك روستا يا يك شهرستان يا يك منطقه كوچك و يا حتي در سطح يك استان، ممكن است ايجاد طغيان يا همه‌گيري ( اپيدمي) كند . بيماري‌هاي واگير، گاهي تبديل به يك همه گيري كشوري شده و گاهي از مرزهاي يك كشور عبور كرده و به كشورهاي ديگرنيز سرايت كند.

در تاریخ ایران و سایر کشور‌های جهان در دوران‌های گوناگون بار‌ها همه گیری‌های وحشتناکی بروز کرده و هزاران انسان را به کام مرگ فرستاده است. گاهی گستردگی و تأثیر بیماری‌های واگیر دار در ایران به حدی بوده که موجب دگرگونی‌های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی شده است. طی سالیان سال بروز این بیماری‌های پیش‌بینی و پیشگیری نشده واگیردار در خاطره تاریخ اجتماعی ایران تداعی‌کننده شرایطی هستند که بر اساس گزارش‌های منابع و تحقیقات کشور را درگیر بحران و شرایط سختی کرده است.
پیشینه بیماری‌های واگیردار مانند وبا، طاعون، سل و... به‎عنوان یکی از عوامل مهم مرگ و میر به هزاره‌های پیش از اسلام باز می‌گردد؛ به‎گونه‌ای که یافته‌های آسیب‎شناسی تاریخی حاکی از شواهد این قبیل بیماری‌ها در اسکلت‌های دوران نوسنگی هستند. حتی ستون مهره‌های کالبد‌های مومیایی شده مصریان اثر سل را نشان داده‌اند.
اکنون کشور ما و بسیاری از کشور‌های دنیا در حال مقابله با همه‌گیری ویروس جدیدی است؛ ویروسی که تاکنون بیش از ۱۵۰ هزار نفر را در بیش از ۱۶۰ کشور جهان به خودش مبتلا کرده است. چین، ایتالیا، ایران، کره جنوبی و فرانسه در صف اول کشور‌هایی هستند که با شیوع گسترده ویروس جدید کرونا دست و پنجه نرم می‌کنند. این بیماری یکی از بزرگترین همه‎گیری قرن حاضر اعلام شده است؛ هرچند بیماری‎های همه‎گیر در سطح جهان پیش از این نیز سابقه داشته است، اما مرور نحوه مواجهه مردمان و حاکمان ایران در تاریخ می‌تواند برای شرایط حال روشنگر باشد.

بیماری واگیر دار در اثر بک عامل بیماری زا به طور مستقیم یا غیر مستقیم از یک شخص به شخص دیگر یا به وسیله حشرات، جوندگان و یا ناقلان غیرزنده (مثلاً خاک) منتقل می شوند.

به علل زیر بیماریهای واگیردار اهمیت فوق العاده دارند :
1- از شخصی به شخص دیگر قابل انتقال بوده، بنابراین از جنبه شخصی خارج می شوند و جنبه عمومی پیدا می کنند.

2- بیشتر آنها قابل پیشگیری هستند (واکسیناسیون، بهداشت محیط، بهداشت شخصی)

3- معمولاً با آنتی بیوتیکهای موجود قابل درمان هستند.

4- هنوز در بسیاری از کشورها مساله مهم بهداشتی را تشکیل می دهند (به علت کثرت موارد).

راههای ورود میکروبها به بدن
میکروبها از راههای زیر وارد بدن انسان شده، ایجاد بیماری می کنند :
1- دستگاه تنفس : به وسیله استنشاق (سل، آنفلوآنزا)

2- دستگاه گوارش : از راه خوردن آب، غذا و شیر آلوده (حصبه، وبا، تب مالت)

3- دستگاه ادراری، تناسلی : تماسهای جنسی (بیماریهای آمیزشی مانند سوزاک و سفلیس، ایدز)

4- پوست و مخاط ها : تلقیح به وسیله زخمها، اجسام تیز، سرنگ آلوده (کزاز، یرقان)

5- خون: انتقال خون حاوی میکروب و انگل های خونی (یرقان، مالاریا)

راههای انتقال بیماری
سرایت و انتقال بیماریهای واگیردار به سه طریق انجام می شود :
1- سرایت مستقیم : از طریق تماس نزدیک بین شخص سالم و شخص بیمار، بیماری منتقل می شود؛ مثل گریپ، سرخک، سل و یا اینکه شخص سالم با شخص حامل بیماری که بظاهر سالم است، تماس حاصل می کند؛ مثل : بیماری حصبه.
2- سرایت غیر مستقیم : در این نوع سرایت، شخص الوده، آب ، غذا، شیر و غیره را آلوده می کند و فرد سالم با استفاده از این مواد آلوده به بیماری مبتلا می شود. مثلاً شخص مبتلا به حصبه یا زردی یرقان (هپاتیت عفونی) یا شخص سالم حامل میکروب حصبه مقدار زیادی میکروب از راه مدفوع دفع می کند؛ اگر اصول بهداشت رعایت نشود و مخزن زیرزمینی آب آشامیدنی بهداشتی نبوده، به فاضلاب ارتباط داشته باشد، اشخاص مستعد از راه خوردن آب حاوی میکروب حصبه، آلوده و مبتلا می شوند. مگس نیز می تواند غذا را آلوده به میکروب حصبه کند.
3 - سرایت با واسطه : در این طریق، انتقال بیماری بین عفونت و میزبان نهایی با واسطه یک موجود زنده دیگر (حشرات و ... ) انجام می پذیرد. مثلاً انگل مالاریا باید در بدن پشه آنوفل، عامل مولد تیفوس در بدن شپش و یا عامل مولد طاعون چند روزی در بدن کک بماند و تغییر و تکامل پیدا کند تا بتواند در انسان تولید بیماری مالاریا، تیفوس و طاعون کند. بنابراین پشه آنوفل، شپش و کک میزبان واسطه و انسان میزبان نهایی است