خشم ات را قورت بده

یکی دیگر از محرماتی که باید سالک الی الله از آن دوری نماید غضب است که خود عامل دیگری است که انسان را وادار به غیبت می کند.
هنگامی که انسان از کسی ناراحت می شود برای اینکه شعله های کینۀ خود را خاموش کند و خشم خویش را فرونشاند مرتکب غیبت می گردد به گمان اینکه اگر حیثیت و آبروی خصم خود را ببرد دلش آرام خواهد گرفت، ولی غافل از اینکه غضب در این گونه موارد چه خطرها و زیانهایی به بار می آورد که دنیا و آخرت انسان را نابود می کند. اینک برخی از روایاتی را که درباره آثار سوء غضب رسیده است نقل می کنیم.

امیرمؤمنان علیه السلام فرمود:
ألغَضَبُ یُردی صاحِبَهُ وَ یُبدی مَعایِبَه.
خشم و غضب صاحبش را هلاک می کند و زشتیهایش را آشکار می سازد.

رسولخدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:
ألغَضَبُ یُفسِدُ الایمانَ کَما یُفسِد الخَلُّ العَسَلَ.
غضب ایمان را فاسد می کند همان گونه که سرکه عسل را تباه می سازد.

حضرت امام محمد باقر علیه السلام فرمود :
إنَّ هذَا الغَضَبَ جَمرَةٌ مِنَ الشَّیطانِ تُوقَدُ فی قَلبِ ابن ادَمَ، وَ إنَّ أحَدَکُم إذا غَضِبَ احمَرَّت عَیناهُ وَانتَفَخَت أوداجُهُ وَدَخَلَ الشَّیطانُ فیهِ فَاِذا خافَ أحَدُکُم ذلِکَ مِن نَفسِهِ فَلیَلزَمِ الأرضَ فَإنَّ رِجزَ الشَّیطانِ لَیَذهَبُ عَنهُ عِندَ ذلِکَ.
غضب پارۀ آتشی است از شیطان که در دل آدمی برافروخته می شود، و هرگاه یکی از شما خشمناک شود چشمهایش سرخ می گردد و رگهای گردنش باد می کند و شیطان در وجودش وارد می شود [و بر او مسلط می گردد]. پس، هرگاه یکی از شما از بروز این حالت بر خویش بترسید به زمین بچسبد، زیرا وسوسۀ شیطان در آن هنگام از او دور می شود [و احتمالاً چون آدمی از خاک است آنگاه که خاک نشین شود خاکی می شود و آرام می گیرد].

امام هشتم علیه السلام فرمود :
ألغَضَبُ مِفتاحُ کُلِّ شُرٍّ.
غضب کلید هر بدی است.

از آنجا که غضب کلید هر کار شر و ناروایی به شمار می رود اگر کسی خود را کنترل کند و خشمگین نشود از تمام فتنه ها و زیانها محفوظ می ماند، چنانکه در حدیثی آمده است:
قالَ رُجُلٌ لِلنَّبِیَّ صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ الِهِ وَ سَلَّم: یا رَسُولَ اللهِ عَلِّمنی قالَ: اذهَب وَلا تَغضَب، فَقالَ الرَّجُلُ قَدِ اکتَفَیتُ بِذاکَ فَمَضی إلی أهلِهِ فَاِذاً بَینَ قَومِهِ حَربٌ قَد قامُوا صُفُوفاً وَ لَبِسُوا السِّلاحَ، فَلَمّا رَأی ذلِکَ لَبِسَ سِلاحَهُ ثُمَّ قامَ مَعَهُم، ثُمَّ ذَکَرَ قَولَ رَسُولِ اللهِ صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ الِهِ وَ سَلَّمَ لا تَغضَب، فَرَمَی السِّلاحَ ثُمَّ جاءَ یَمشی إلَی القَومِ الَّذین هُم عَدُوُّ قَومِهِ، فَقالَ: یا هؤُلاءِ ما کانَت لَکُم مِن جَراحَةٍ أو قَتلٍ أوضَربٍ لَیسَ فیهِ أثَرٌ فَعَلَیَّ فی مالی أنَا اوُفیکُمُوهُ، فَقالَ القَومُ: فَما کانَ فَهُو لَکُم نحن أولی بِذلِکَ مِنکُم ، قالَ فَاصطَلَحَ القَومُ، وَ ذَهَبَ الغَضَبَ.
امام صادق(ع) فرمود: مردی به پیامبر اکرم(ص) عرض کرد: یا رسول الله! چیزی به من بیاموز. فرمود: برو و غضب مکن. آنمرد گفت: همین [نصیحت] مرا بس است. هنگامی که به طرف قبیله خود رفت جنگی بین قبیله اش به پا شده بود که در برابر یکدیگر صف آرایی کرده و لباس جنگ پوشیده و آمادۀ نبرد بودند. او نیز لباس جنگ پوشید و در صف جنگجویان قرار گرفت، ناگهان سخن پیامبر را به یاد آورد که به او فرمود غضب مکن. سپس اسلحه را کنار گذاشت و نزد مردمی که دشمن قبیله اش بودند آمد و گفت: ای مردم! هرگونه جرح یا قتل و یا ضربۀ بی اثر [بدون جراحت] که برای شما حقی ایجاد کرده است و طایفۀ من باید غرامت آن را بپردازد، به عهدۀ من است و من خونبهای آن را به شما می پردازم. آنان گفتند ما نیز چیزی از شما نمی خواهیم و ما به عفو و گذشت سزاوارتریم و با یکدیگر صلح کردند.
خلاصه اینکه اگر انسان از کسی ناراحت می شود نباید به خاطر تشفّی دل خود غیبت کند و تهمت ناروا به طرف مقابل نسبت دهد، چون کسی که غضب می کند اگر ایمان نداشته باشد گناهان بزرگی را نیز انجام می دهد که امام باقر علیه السلام در ضمن حدیثی فرمود:
أیُّ شَیءٍ أشَدٌّ مِنَ الغَضَبِ؟ إنَّ الرُّجُلَ لَیَغضَبُ فَیَقتُلُ النَّفسَ الَّتی حَرَّمَ اللهُ وَ یَقذِفُ المُحصِنَةَ.
چه چیز از غضب سخت تر است؟ همانا مرد غضب می کند و در اثر آن مرتکب قتل نفسی که خدا حرام کرده است می شود و زن پاکدامن را متهم می سازد.

فرو بردن خشم بهترین راه علاج
همان گونه که در آثار سوءِ غضب گفتیم، خشم و غضب اگر کنترل نگردد چه بسا جنایتها و گناهانی را موجب شود که جبران آن غیر ممکن است. آنگاه که آتش خشم شعله می کشد انسان خشمگین به هر چیز متوسل می شود تا خشم خویش را فرو نشاند و عقدۀ دل بگشاید و این وسایل عبارت است از: دشنام، تهمت، غیبت، دروغ، افترا، توهین و تحقیر، ضرب و جرح و مانند آن. بدیهی است آن که با این گونه وسایل غضب خویش فرو نشاند آتش دوزخ را در وجود خود مشتعل ساخته است که در آن خواهد سوخت و نابود خواهد شد.
او گمان می کند که طرف مقابل را ناراحت کرده و خود آسوده خاطر است، ولی امیر مؤمنان علیه السلام می فرماید:
ألغَضَبُ نارٌ مُوقَدَةٌ مَن کَظَمَهُ أطفَأَها وَمَن أطلَقَهُ کانَ أوَّلَ مُحتَرِقٍ بِها.
غضب [همانند] آتش بر افروخته شده ای است که هر کس آن را فرو نشاند[و بر غضب خود مسلط شود] آن آتش را خاموش ساخته است و کسی که [جلوی] غضب خود را آزاد بگذارد [و آن را مهار نکند] اول کسی که در شعلۀ آن می سوزد خود اوست.
مولوی گوید:
چون زخشم آتش تو در دلها زدی مایۀ نار جهنم آمدی
آتشت اینجا چو آدم سوز بود آنچ از وی زاد مرد افروز بود
آتش تو قصد مردم می کند نار کزوی زادبر مردم زند
آن سخنهای چو مار و کژدمت مارو کژدم گشت و می گیرد دُمت
پس، انسان باید هنگام خشم و غضب خود را کنترل کند، سخنی بر خلاف نگوید، حیثیت و شخصیت افراد را به خطر نیندازد و از موقعیت و اعتبار آنان در نزد مردم نکاهد. این کار گرچه بسیار دشوار است اما کسی که تصمیم بگیرد می تواند بر نفس خود چیره شود و افسار خشم خود را مهار کند و راه آن ایمان و تقوای الهی است. کسی که خدا و روز قیامت را باور داشت و دل او به نور ایمان منوّر شد قادر خواهد بود با نور ایمان نار غضب را خاموش کند.
خشم تو خشم سعیر دوزخ است هین بکش این دوزخت را کاین فخ است
کشتن این نار نبود جز به نور نورک اطفارنا نحن الشکور
گر تو بی نوری کنی حلمی به دست آتشت زنده است و در خاکستر است
آن تکلف باشد و روپوش هین نا ر را نکشد بغیر نور دین
تا نبینی نور دین ایمن مباش کاتش پنهان شود یک روز فاش
رسولخدا صلی الله علیه و آله وسلّم فرمود:
مَن کَظَمَ غَیظاً وَ هُوَ یَقدِرُ عَلی أمضائِهِ حَشَا اللهُ قَلبَهُ أمناً وَ ایماناً یَومَ القِیامَةِ.
کسی که خشمی را فرو برد با اینکه می تواند آن را به کار بندد خداوند دل او را از آرامش و ایمان در روز قیامت پر می کند.
و فرمود:
ما مِن جُرعَةٍ یَتَجَرَّعُهَا الاِنسانُ أعظَمُ عِندَاللهِ مِن جُرعَةِ غَیظٍ فِی اللهِ.
هیچ جرعه ای انسان نمی نوشد که در نظر خدا از فرو نشاندن خشم در راه خدا بزرگتر باشد.
خلاصه اینکه یکی از انگیزه های غیبت غضب است؛ از این رو کسی که بر دیگری خشمناک می شود نباید به خاطر انتقامجویی و کینه توزی پشت سر او بدگویی کند که این خود گناه دیگری است.
امیرمؤمنان علیه السلام فرمود:
لا یَحمِلَنَّکَ الحَنقُ عَلیَ اقتِرافِ الإثمِ فَتَشفِیَ غَیظَکَ وَ تُسقِمَ دینَکَ .
خشم و غضب تو را به ارتکاب گناه وادار نکند، چرا که در نتیجه خشمت شفا می یابد ولی دینت بیمار می گردد.
و سرانجام کسانی که غضب وادار به غیبتشان کند جهنم است که رسول گرامی اسلام صلی الله علیه وآله وسلّم فرمود:
إنَّ لِجَهَنَّمَ باباً لا یَدخُلُ مِنه إلاَّ مَن شَفی غَیظَهُ بِمَعصِیَةِ اللهِ تَعالی.
یکی از درهای جهنم مخصوص کسانی است که خشم خود را فرو نمی نشانند مگر با معصیت خدای تعالی.
پس، هر گاه خشمگین شدی خدای قادر متعال را به یاد آر و شخصیت و کرامت انسانی خود و برادر دینی ات را در برابر خود مجسم کن و بی درنگ از محل حادثه دور شو و حال خود دگرگون کن: چنانچه ایستاده ای بر زمین بنشین و اگر نشسته ای از جای برخیز و چند گامی راه برو و استغفار کن و با ذکر خدا و لاحول گفتن قلبت را آرامش بخش و کمی بیندیش و از خداوند متعال کمک بخواه و به نماز و شکیبایی پناه ببر، که فرمود:
إستَعینُوا بالصَّبرِ وَالصَّلوةِ...
از نماز و صبر کمک بخواهید که خدا با صابران است....

نقطه های آغاز در اخلاق عملی
آیت الله محمّدرضا مهدوی کنی