بسم الله الرحمن الرحیم
چشم و هم چشمی از نگاه قرآن(قسمت سوم)
آثار و پیامدهای چشم و هم چشمی بد
چنان که گفته شد، چشم و هم چشمی، ریشه در رقابت ناسازنده و ناسالم و الگوبرداریهای نادرست دارد. از این رو شخص، گرفتار بیماریهائی چون حسادت، حسرت و اندوه و افسردگی میشود و گمان میکند که فقدان ثروت و کمبودهای مادی به معنای اهانت و ذلت و خواری اوست.
وقتی ما از پدیده نابهنجار چشم و هم چشمی سخن به میان میآوریم، منظور رقابت و مسابقه در مادیات است؛ وگرنه مسابقه در معنویات و اخلاق و این که هرکسی در کار نیک و خیر شتاب کند و در انجام آن گوی سبقت را از دیگران برباید، بسیار کار پسندیده و اخلاقی است و خداوند در آیات زیادی آن را تشویق و ترغیب کرده و به عنوان یک ارزش معرفی نموده است.
پدیده نابهنجار چشم و هم چشمی بد از جمله پدیدهها و نابهنجاریهایی است که درمیان مردم و بخصوص زنان به شکل گسترده وجود دارد و بیشتر افراد دست کم در موردی و یا زمانی گرفتار این نابهنجاری اجتماعی میشوند. مولفههای اساسی چشم و هم چشمی بد در تظاهر، رقابت ناسالم، احساس خودکم بینی و کمبود، در امور مادی و ارضای آن به اشکال گوناگون یافت میشود.
چشم و هم چشمی بد، نوعی نقص و نارسایی در شخصیت شخص و نادرستی در بینش و نگرش او است که میتواند منجر به بیماری خطرناک روانی چون احساس افسردگی و نومیدی و بی اعتمادی شود.
اگر چشم و هم چشمی از نوع رقابت بد و ناسالم در خانوادهای وجود داشته باشد، کودکان این خانوادهها نیز دچار مشکلات ویژهای میشوند. از آنجا که کودکان رفتار پدر و مادر را ملاک اعمال خود قرار میدهند، پدر و مادری که دچار چشم و هم چشمی بد و حسادت آمیز و خودکم بینی باشند، سبب بروز این پدیده در کودکان خود میشوند؛ زیرا این پدر و مادر نمیتوانند به کودک بیاموزند که قدرت واقعی، در دوست داشتن دیگران و از خود گذشتگی است، بلکه کودک از روی رفتار پدر و مادر به این نتیجه میرسد که تظاهر به اموری و گردآوری ثروت و مادیات و بها دادن به آن، ملاک برتری افراد انسانی است.
بررسیهای علمی نشان میدهد که چشم و هم چشمی بد و رقابت ناسالم در برخی از موارد موجب تحریک افراد و وقوع تخلفاتی در آنها میشود. در بسیاری از موارد، وسواس، اختلافهای رفتاری، پرخاشگری و حتی طلاق درخانوادهها از چشم و هم چشمیهای کوچک آغاز شده است.
روان شناسان براین باورند که چشم و هم چشمیها، اگر به صورت رقابت سالم در زمینه تحصیلی، حرفه و شغل باشد موجب پیشرفت انسان است، ولی بیشتر اوقات به صورت رقابت ناسالم در همه زمینهها از قبیل خرید لوازم منزل، پوشاک، طلاو زیورآلات، انتخاب رشته تحصیلی و حتی سفرهای خارجی و زیارتی مشاهده میشود که نه تنها موجب پیشرفت نمیشود، بلکه از نظر اقتصادی هم به خانواده و حتی جامعه لطمه میزند.
فردی که چشم و هم چشمی از نوع ناسالم دارد، به دلیل احساس حقارتی که دارد، میخواهد در انجام کار یا زمینهای از دیگران بهتر باشد و سعی میکند به نوعی سرپوشی بر این احساس بگذارد، به همین خاطر خود را توانمندتر و بهتر از آنچه که هست، قلمداد میکند. در حالی که انسان باید به دنبال تامین نیازهای طبیعی خود باشد و در حد طبیعی هم برای تامین آنها تلاش کند و کمال مطلق را در این ابزارها و روشها بجوید.
یکی از دلایل دیگری که موجب میشود چشم و هم چشمی بد و رقابت ناسالم در جامعه و در بین افراد شیوع پیدا کند، تسلط روحیه رقابت ناسالم در جامعه است، یعنی افرادی که از حیث امکانات مادی و معنوی دچار کمبود هستند، بدون در نظر گرفتن اوضاع اقتصادی و خانوادگی خود به دنبال نیازهای غیرواقعی میروند و با اعتقاد بر این که اگر فلان مقام یا موقعیت را داشته باشم در جامعه مقبولیت بیشتری خواهم داشت، مرتباً اتومبیل یا وسایل منزل خود را ارتقا میدهند و در این میان رسانههای جمعی به ویژه تلویزیون و فیلمهای سینمایی نیز به این پدیده، بیشتر دامن میزنند تا جایی که چشم و هم چشمی بد و تقلید از لباس شروع میشود و به تدریج در تمام زمینهها از قبیل مجالس میهمانی، معاشرتها و رفت و آمدها حتی در انتخاب مسکن و وسایل زندگی تاثیر میگذارد.
وقتی در یک جامعه ارزشها تغییر پیدا کنند و داشتههای مادی جای ارزشهای معنوی را بگیرند، افراد برای به دست آوردن جایگاه اجتماعی میکوشند خود را به ابزار روز مجهز سازند. آنها میپندارند که داشتن این ابزار موجب میشود سریع تر پیشرفت کنند و بیشتر دیده شوند و این گونه سعادت و خوشبختی واقعی را تجربه کنند.
ناآگاهی، تجملگرایی، داشتن اعتقادات ضعیف، به دنبال مد بودن، غلبه احساسات بر تعقل، تبعیت از فرهنگهای بیگانه بدون شناخت و ارزیابی دقیق از آن فرهنگ، عدم تشخیص نیازهای واقعی خود، خانواده و جامعه، حاصلی جز چشم و هم چشمی بد و رقابت ناسالم در جامعه ندارد و مردم به جای تحقق کمالات اخلاقی و معنوی به سمت ثروتهای قارونی و الگوبرداری از آنها میروند و رقابت و مسابقه ناسالمی را رقم میزنند.
درمان رقابت ناسالم و چشم و هم چشمی بد
چنان که گفته شد، ریشه رقابت ناسالم را میبایست در کج فهمی، عدم تشخیص حق و کمال از باطل و نقص، تغییر ارزشها و اصول اخلاقی، جایگزین شدن مادیات به جای معنویات، حسادت، غرور و کبر، عدم اعتماد به نفس، احساس خود کم بینی و مانند آن جست.
بنابراین، لازم است با تغییر در بینشها و نگرشها رفتار مردم را بهبود بخشید و اجازه نداد که جامعه دچار رقابت ناسالم و چشم و هم چشمی بد شود. برای این منظور میبایست بر اصولی چون غبطه در امور معنوی و رقابت سالم در معنویات و امور اخلاقی تاکید کرد و ارزشها را در امور خیر و مناسب دانست و با بیدار کردن وجدانهای خفته، آنان را به سمت و سوی کمال واقعی یعنی خدایی شدن هدایت کرد و همه ابزارهای مادی و دنیوی را به عنوان یک وسیله به مردمان فهماند و اجازه نداد تا ابزار به عنوان هدف و وسیله به عنوان کمال مطرح شود و ضدارزش به جای ارزش بنشیند.
به هر حال رقابت غیرسازنده میان افراد جامعه، عامل مهمی در ایجاد چشم و هم چشمی است از این رو باید با آموزش درست و ایجاد بینش و نگرش سازنده، رقابتهای نادرست را به شکل رقابتهای سازنده چون مسئله غبطه تبدیل کرد و جامعه را از آثار زیانبار چشم و هم چشمی و صرف هزینههای بسیار در امور غیرمفید رهایی بخشید.
گردآورنده:پروانه مرادی سبزوار
منبع:پژوهه