فلسفه مهریه و سهم الارث زنان

از موضوعات مهمی که همیشه در بین مردم عادی تا خواص مورد بحث قرار می گیرید علت واجب بودن مهریه در اسلام و هم چنیین میزان سهم الارث زنان در اسلام بوده است. و سوالات زیادی پیرامون این دو موضوع مطرح بوده است؟ از جمله مهر از کجا و از چه زمانی به وجود آمده است؟خداوند به چه علت مهر را برای زنان قرار داده است؟نظر قرآن کریم درباره ی مهر چیست ؟در نظام حقوقی اسلام مسئله مهر چگونه بیان شده است؟ و در مورد ارث این سوال همیشه مطرح بوده است که چرا ارث زنان نصف مردان می باشد؟

حال ما در ابتدا فلسفه مهریه را بررسی می کنیم و به سوالات موجود پاسخ می دهیم و در ادامه به موع ارث در اسلام ، و فلسفه سهم الارث زنان خواهیم پرداخت.

تاریخچه مهر:

در دوران پدر شاهی ازدواج با همخون جایز شمرده نمی شد . مرد ناچار بود از میان قبیله دیگر برای خود همسر انتخاب کند و چون همواره حالت جنگ میان قبایل حکمفرما بود انتخاب همسر از راه ربودن دختر صورت می گرفت کم کم صلح جای جنگ را گرفت در این دوره رسم بودن زن منسوخ شد و مرد برای اینکه دختر مورد نظرش را به دست اورد مدتی برای پدر زن کار می کرد و پدر زن در ازای خدمت داماد ، دختر خویش را به او داد تا اینکه ثروت زیاد شد .در این وقت مرد دریافت که به جای اینکه سال ها برای پدر عروس کار کند بهتر است که یکجا هدیه لایقی تقدیم او کند و دختر را از او بگیرید از اینجا مهر پیدا شد.

مهریه در نظام حقوقی اسلام:

از نطر اسلام مرد هنگام ازدواج یک پیشکشی تقدیم زن می کند و هیچ کدام از والدین حقی بر آن ندارند . زن در عین حال استقلال اجتماعی و اقتصادی خود را حفظ می کند و کسی حق ندارد او را به خدمت بگمارد . مرد از لحاظ بهره برداری از زن ، فقط حق دارد در ایام زناشویی از وصال او بهره مند شود و مکلف است مادامی که زناشویی ادامه دارد و از وصال زن بهره مند می شود ، زندگی او را در حد و امکانات خود تامین نماید . این مرحله همان است که اسلام آن را پذیرفته و زناشویی را بر این اساس بنیان نهاده است.

فلسفه حقیقی مهر:

مهر از انجا پیدا شده است که در متن خلقت نقش هر یک از زن و مرد در مساله عشق مغایر نقش دیگری است. مهر با حیا و عفاف زن در یک ریشه دارد. زن به الهام فطری دریافته است که عزت و احترام او به این است که خود را رایگان در اختیار مرد قرار ندهد و به اصطلاح شیرین بفروشد .

مهر در قرآن :

قرآن کریم با لطایف و ظرافت بی نظیر می گوید:

وَآتُوا النِّسَاءَ صَدُقَاتِهِنَّ نِحْلَةً

ومهريه زنان را به عنوان هديه اي الهي با ميل و رغبت [و بدون چشم داشت و منّت گذاري] به خودشان بدهيد؛

قرآن کریم در این جمله کوتاه به سه نکته اساسی اشاره کرده است . اولا با نام صدقه یاد کرده است نه با نام مهر . صدقه از ماده صدق است و بدان جهت به مهر، صداق یا صدقه گفته می شود که نشانه راستین بودن علاقه مرد است دیگر اینکه با ملحق کردن ضمیر هن به این کلمه می خواهد بگوید مهریه به خود زن تعلق می گیرد نه به پدر و مادر .

سوم اینکه با کلمه نحله کاملا تصریح می کند که مهر هیچ عنوانی جز عنوان تقدیمی و پیکشی و عطیه و هدیه ندارد. قرآن کریم رسوم جاهلیت را درباره مهر منسوخ کرده و آن را به حالت طبیعی ان برگردانید.

یکی دیگر از آن رسوم این بود که مردی با زنی ازدواج می کرد و مهر سنگینی قرار می داد اما همین که از او سیر شد و هوای تجدید عروسی به سرش زد . زن بیچاره را تهمت می زد که به فحشا و حیثیت او را لکه دار می کرد و چنین وانمود می کرد که این زن از اول شایستگی همسری او را ندارد و ازدواج باید منسوخ شود و من مهری را که داده ام پس نمی گیریم قرآن کریم این رسم را منسوخ کرد.

قرآن می توانست مهر را به طور کلی منسوخ کند و مردان را از این نظر راحت کند ولی این کار را نکرد .

در نهایت می توان گفت از نظر قرآن و اسلام مهریه عطیه و پیشکشی است که از جانب مرد به زن داده می شود و این موضوع (مهریه) نتیجه تدبیر ماهرانه ای است که در متن خلقت برای تعدیل روابط زن و مرد به وجود آمده است.

حال به مسئله ارث در اسلام می پردازیم و در ابتدا وضعیت زنان را در مورد ارث در زمان جاهلیت بررسی می کنیم :

وضعیت سهم الارث زنان در جاهلیت:

در دوران جاهلیت زنان به طور کلی از ارث محروم بودند و از پدر و مادر و همسر خود به هیچ عنوانی ارثی دریافت نمی کردند. علت این امر جلوگیری از انتقال ثروت خانواده ای به خانواده دیگر بوده است . طبق عقاید جاهلیت نقش مادر در تولید فرزند ضعیف بوده است .مادران فقط ظروفی هستند که در آنها نطفه مردان پرورش می یابد و فرزند به وجود می آید از این رو معتقد بودند که فرزند پسر یک مرد ، جز خانواده او به حساب می آید ولی فرزند دختر او جز خانواده او نیست بلکه جز خانوده پدر شوهر می باشد . روی این حساب اگر دختر ارث ببرد و بعد ارث او به فرزندان او منتقل شود سبب می شود که ثروت به یک خانواده بیگانه منتقل شود. جامه البته محرومیت زن از ارث علل دیگری هم داشته از آن جمله ضعف زن در سربازی و جنگ آوری بوده است . چون در آن زمان ارزش ها بر اساس قهرمانیها و پهلوانی ها بوده است . زن به خاطر عدم توانایی نظامی از ارث محروم می شد . عرب جاهلیت از همین نظر مخالف ارث بردن زن بوده است . به همین جهت زمانیکه آیه ارث

« لِلرِّجَالِ نَصِیبٌ مِمَّا تَرَکَ الْوَالِدَانِ وَالأقْرَبُونَ وَلِلنِّسَاءِ نَصِیبٌ مِمَّا تَرَکَ الْوَالِدَانِ وَالأقْرَبُونَ براي مردان از آنچه پدر و مادر و نزديکان [پس از مرگ خود] به جاي مي گذارند سهمي است؛ و براي زنان هم آنچه پدر و مادر و نزديکان به جاي مي گذارند سهمي است »

نازل شد باعث تعجب اعراب شد .

اعراب گاهی زن میت را جز اموال و دارایی به حساب می آوردند و به صورت سهم ارث او را تصاحب می کردند . اگر میت پسری از زن دیگری می داشت آن پسر می توانست به علامت تصاحب ، جامه ای بر روی ان زن بیندازد و او را از ان خویش بشمارد بسته به میل او بود که آن زن را به عقد نکاح خود در اورد و یا او را به زنی به شخص دیگری بدهد و از مهر او استفاده کند این رسم منحصر به اعراب نبوده است و قران و اسلام ان را منسوخ کرد و برای زنان حق ارث قائل شد.

اما چیزی که در اسلام مورد اعتراض است این است که چرا سهم الارث زن نصف مردان است ؟ علت این امر این است که زن از لحاظ مهر و نفقه و سربازی و قوانین جزایی وضع خاصی دارد . اسلام چون مهر و نفقه را لازم می داند به این سبب از بودجه زندگی زن کاسته و تحمیلی برای مرد است. اسلام در واقع می خواهد این تحمیل را از طریق ارث جبران بشود . در نتیجه برای مردان دو یرایر زنان ارث در نظر گرفته است.

پس به طور کلی می توان گفت که اسلام در مورد زنان چه در موضوع مهریه و چه در مورد ارث عدالت و انصاف را رعایت کرده است .

منبع : نظام حقوقی زن در اسلام / از شهید استاد مرتضی مطهری