Fa 
En 
(بسم الله الرحمن الرحیم)
/ قالب شعری قصیده/
• مشخصات:
- ریشۀ قصیده از واژۀ «قَصد» گرفته شده و اشاره به قصد شاعر برای مَدح کردن کسی دارد.
- قصیده یکی از قدیمی ترین قالب های شعر فارسی است که ریشه در ادبیات عرب دارد.
- قصیده از اولین قالب های پر مصرفی است که بیشتر شاعران نخستین از آن استفاده می کرده اند.
- قصیده های فارسی عموماً شامل مفاهیمی مانند مدح و ستایش شاهان، توصیف طبیعت و مسائل اخلاقی هستند. بعد از مشروطه، قصیده های سیاسی اجتماعی نیز سروده شده است.
- از بزرگ ترین قصیده سرایان فارسی می توان به منوچهری دامغانی، خاقانی شروانی، فرخی سیستانی، عُنصری و رودکی اشاره کرد.
- قصیده ها عموماً تا 80 بیت می رسیدند و کلاً می توان قصیده را بلندترین قالب شعری در نظر گرفت. کمترین تعداد بیت لازم برای ساختن قصیده 16 بیت است.
- بلندترین قصیدۀ فارسی متعلّق به قاآنی است، با 337 بیت در ستایش حضرت علی (ع).
- هر قصیدۀ کامل شامل 7 بخش اصلی می شود که به ترتیب عبارتند از: 1- مَطلع (یا آغاز) 2- تَشبیب و تَغَزُّل (یا یاد جوانی) 3- تخلّص 4- بدنۀ اصلی 5- مدح 6- دعا یا شریطه 7- مَقطع (یا پایان).
- شکل قرار گرفتن قافیه ها در قصیده به این صورت است:
--------------# ------------#
-------------- ------------#
-------------- ------------#
-------------- ------------#
-------------- ------------#
-------------- ------------#
-------------- ------------#
-------------- ------------#
- مهمترین تفاوت های قصیده و غزل، یکی در تعداد ابیات و دیگری در مفهوم و محتوی شعر است.
- سخت ترین قالب شعری برای یافتن قافیه، قصیده است. چون تعداد ابیات، بالاست و پیدا کردنِ مثلاً 70 کلمه که با هم، قافیه باشند، کار سختی است. به همین خاطر تکنیکی در قصیده وارد کرده اند به نام «تجدید مَطلع» که طبق آن، شاعر، بیت نخستین قصیده را در میانۀ قصیده تکرار کرده و بعد از آن، دوباره از قافیه های تکراری استفاده می کند.
• بخشی از یک قصیدۀ فرخیّ سیستانی:
من ندانم که عاشقی چه بلاست؟
هر بلایی که هست، عاشق را ست
زرد و خَمیده گشتم، از غمِ عشق
دو رُخِ لَعل فام و قامتِ راست...
کاشکی دل نبودی¬اَم، که مرا
این همه درد و سختی، از دل خاست
دل بُوَد جای عشق و، چون دل شد
عشق را نیز جایگاه؛ کجاست؟!
دلِ من چون رعیت است؛ مُطیع
عشق، چون پادشاه کام¬رواست!
بُرد و بُرد هرچه بینَد و دید
کَند و کرد، هرچه خواهد و خواست
وایِ آن؛ کاو به دامِ عشق آویخت
خُنُک آن؛ کاو زِ دامِ عشق، رهاست
در جهان، سخت تر ز آتشِ عشق
خشمِ فرزندِ سیّدالوُزَرا ست!
...
گردآورنده: رضا زارنجی.
منبع: ادبیات عمومی؛ گروهی از نویسندگان.
