Fa 
En 
بسم الله الرحمن الرحیم
قالب شعری مَثنوی
• مشخصات:
- مثنوی یعنی «دوتا دوتا»، و منظور از آن، شعری است که هر بیتش، دو قافیۀ جداگانه برای خودش داشته باشد و در بیت دیگر، از دو قافیۀ دیگر استفاده شود.
- مثنوی یکی از قدیمی ترین قالب های شعری است که نه تنها در زبان فارسی قدمت و نمونه های زیادی دارد، بلکه در زبان های دیگر هم از این قالب استفاده های فراوان شده است.
- قالب مثنوی برای سرودن قصه های بلند مناسب است، چون قافیه در هر بیت عوض می شود و شاعر در پیدا کردن قافیه برای بیت بعدی، به مشکل نمی خورد.
- با قصیده عموماً قصه می سُرایند و از لحاظ مفهومی، بیشتر مثنوی ها یا عارفانه هستند، یا عاشقانه و یا ملّی.
- از بزرگ ترین مثنوی پردازان ادبیات فارسی می توان به فردوسی، نظامی، مولوی و سعدی اشاره کرد.
- در تشخیص قالب مثنوی، تعداد ابیات مهم نیست. یک مثنوی می تواند از 1 تا هرچند بیت داشته باشد. مهم شکل قرار گرفتن قافیه هاست.
- معروف ترین اثر در قالبِ مثنوی، مثنویِ معنویِ مولوی است که به علت وسعت مفاهیم مطرح شده در آن، به قرآنِ عَجَم معروف شده است.
- شکل قرار گرفتن قافیه ها در مثنوی به این صورت است:
--------------# ------------#
--------------+ ------------+
--------------= ------------=
--------------^ ------------^
یک مثنوی از بوستان سعدی:
یکی، روبَهی دید؛ بی دست و پای
فروماند در لُطف و صُنعِ خدای
که «چون زندگانی به سر می بَرد؟
بدین دست و پای، از کجا می خورد؟!»
در این بود، درویشِ شوریده رنگ
که شیری درآمد: شغالی به چنگ
شغالِ نگون¬بَخت را، شیر خورد
بماند؛ آنچه روباه از آن سیر خورد
یقین، مرد را دیده؛ بیننده کرد
شد و تکیه بر آفریننده کرد
«کَز این پس، به کُنجی نشینم چو مور
که روزی نخوردند پیلان به زور!»
زنخدان، فرو بُرد چندی به جیب
که بخشنده، روزی فرستد ز غیب
نه بیگانه تیمار خوردَش، نه دوست
چو چَنگَش؛ رَگ و استخوان ماند و پوست
چو صبرش نماند از ضعیفی و هوش
ز دیوارِ مِحرابش آمد به گوش:
«برو شیر دَرّنده باش ای دغل!
مَیَنداز خود را چو روباهِ شَل
چنان سعی کُن، کز تو مانَد، چو شیر
چه باشی؟ چو روبَه به وامانده سیر؟!
چو شیر، آنکه را گَردنی فَربِه است
گر اُفتَد چو روبَه، سگ از وِی بِه است!
به چنگ آر و با دیگران نوش کن
نه بر فَضلۀ دیگران گوش کن
بگیر ای جوان، دستِ درویشِ پیر
نه خود را بیاَفکن که: دستم بگیر!
کسی نیک بینَد به هر دو سرای
که نیکی رساند به خلق خدای»
گردآورنده: رضا زارنجی.
منبع: ادبیات عمومی؛ گروهی از نویسندگان.
